در حقیقت این رویکرد خاص آدونیس است که شعر او را به گونه ای کرده است که شاید بتوان گفت در ترجمه ما را دچار مشکل می کند، زیرا او تعقید لفظی ندارد، بلکه پیچیدگی مفهومی دارد که در گذشته نمی توان معنای آن را یافت. به همین سبب واژه به عنوان دال، آن مدلول های ذهنی ما را که در حافظۀ ادبی ما وجود دارد، ادا نمی کند، بنابراین این حالت رمندگی به مخاطب غیرحرفه ای دست می دهد و واژه ها حالتی ناآشنا و غیرمتجانس جلو می کنند. مثلاً به این قطعه توجه کنید:
شاعر در تلواسه است
چونان ذره ای کوچک
که جز با آغاز تردید
سخن نمی گوید
او در مخروطی نوری در حرکت است
و تخیل می کارد
به حواس خویش می گوید:
خطا کن!
اگر می خواهی درست به نشانه
بنشانی
شما در شعر آدونیس به مسائلی دربارۀ انسان برمی خورید که در شعر شاعران پیش از او وجود ندارد و حتا معاصران نیز فاقد آن اند. بنابراین، آن چه از من ایراد گرفتید، ایراد نیست، بلکه من برای این که در شعر همان حالت غیررمانتیک را حفظ کرده باشم آن طور ترجمه کرده ام. اتفاقاً همین جاهایی که ایراد گرفته اید، برای من بسیار تأثیرگذار بود:
هستی با من یگانه شده است
آن گاه که پلک هایش، پلک هایم را می پوشاند
هستی با من و با آزادی ام یگانه شده است
پس بنگریم کدام یک از ما
دیگری را ابداع می کند؟
به گمان من هیچ واژۀ دیگری را نمی توان به جای ابداع به کار برد، زیرا مسأله بازسازی و یا دگرگون کردن نیست، بلکه درست ابداع و ابتکار است.
در مورد کشتۀ لمس؛ لمس در معنای کسی است که بدنش کرخت شده و توان حرکت ندارد.
من احشائم را ترجمه می کنم، عین کلام آدونیس است. أنا اترجم احشائی. آیا باید بنویسم من روده هایم را ترجمه می کنم؟!
بگذریم. آن چه که شما فرمودید، شعر نزار قبانی، درویش و احمد مطر دلنشین است و ترجمه ها هم روان و دلنشین است. بله، همان طور که عرض کردم، آن ها هیچ گونه پیچیدگی مفهومی ندارند، اما شعر آدونیس را به راحتی نمی شود معادل گذاری کرد. باید با فلسفۀ خاص او آشنا باشید تا کابرد واژه ها را از سوی او دریابید، چون آدونیس تسلط کامل بر ادبیات و تاریخ گذشتۀ عرب دارد و همانند استادم دکتر شفیعی کدکنی، شاعری است که پیش از آن دانشمند هم هست، بنابراین واژه ها حساب شده به کار رفته اند و قابل معنا کردن نیستند، زیرا شعر آدونیس از ابهام هنری در معنای آینه بودن برخوردار است.
* * *
بریده ای از: گفتگو با دکتر عبدالحسین فرزاد دربارۀ ترجمۀ اشعار آدونیس،مجـلـۀ الـف، شمارۀ 57، شهریور و مهر 89، ص 35
← مرتبط با این مطلب: هشتادمین سالگرد تولد آدونیس
